Ból jest doznaniem subiektywnym, które zawsze jest nieprzyjemne. Nie ma żadnych narzędzi albo badań, które pozwoliłyby na dokonanie obiektywnej oceny, jaki jest stopień nasilenia bólu. Natomiast dostępne są różne skale oraz kwestionariusze, które opierają się na ocenie osoby chorej i są to narzędzia pomocnicze. Jakie skale stosuje się w ocenie nasilenia bólu?
Skale oceniające nasilenie bólu
Najważniejszym celem tych skal[1] jest ustalenie, jaki jest stopień nasilenia bólu w różnych punktach czasowych, a także jaka jest skuteczność stosowanego leczenia przeciwbólowego. Najczęściej stosowana jest skala numeryczna[2], a także skala wzrokowo-analogowa oraz skale słowne.
- Skala numeryczna (NRS – Numerical Rating Scale)
Cechą tej skali jest duża czułość oraz wiarygodność w porównaniu z innymi skalami. Zawiera ona 11 stopni nasilenia bólu od 0 do 10, przy czym 0 oznacza całkowity brak bólu, a 10 to najgorszy wyobrażalny ból. Charakteryzuje ją powtarzalność wyników i można nią oceniać ból ostry oraz przewlekły.
- Skala wzrokowo-analogowa (VAS – Visual Analogue Scale)
Ta skala ma postać linijki o długości 10 cm. W tym przypadku pacjent wskazuje nasilenie bólu palcem albo suwakiem od 0 (zupełny brak bólu) do 10 (najsilniejszy wyobrażalny ból). Stosowane są także zmodyfikowane skale, które na skrajnych biegunkach mają rysunki twarzy. Twarz uśmiechnięta oznacza brak bólu, a twarz wykrzywiona z grymasem określa najsilniejszy ból.
- Skala słowna (VRS – Verbal Rating Scale)
Metoda ta umożliwia dokonanie opisowej oceny bólu. Pacjentowi przedstawiany jest szereg kolejno ustawionych cyfr, które mają przypisane określenia nasilenia bólu. Najczęściej wykorzystywana jest pięciostopniowa skala psychometryczna Likerta. Jednak ma ona pewną wadę, a jest to niejednoznaczność określeń nasilenia bólu, które osoby chore mogą rozumieć w różny sposób.
- Skale wielowymiarowe
Skale te mają postać kwestionariuszy, dzięki czemu można jednocześnie dokonać oceny stopnia nasilenia bólu, a także, jaki wpływ ma przewlekły ból na różne aspekty codziennego funkcjonowania pacjenta oraz na jego aktywność fizyczną, samopoczucie i jakość życia. Są to skale bardziej złożone, na których wypełnienie trzeba poświęcić więcej czasu i dlatego są stosowane tylko u wybranych pacjentów. Zazwyczaj są one dostosowane do określonego rodzaju bólu, a wtedy mają ukierunkowane pytania na określony zespół bólowy, np. ból w układzie ruchu.
Przykładem może być tutaj Kwestionariusz ODI (Oswestry Disability Index), który ma na celu ocenę stopnia niepełnosprawności związanej z bólem kręgosłupa w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Z kolei Skala WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities Index of Osteoarthritis) daje możliwość dokonania oceny bólu u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych albo biodrowych. Można ją także zastosować u pacjentów, którzy mają inne schorzenia narządu ruchu. Dostępny jest także Kwestionariusz MPQ (McGill Pain Questionnaire), który pozwala na dokonanie oceny ilościowej oraz jakościowej doznań bólowych.
Leczenie bólu
W leczeniu bólu można stosować różne środki farmakologiczne. W aptece dostępne są leki przeciwbólowe bez recepty. Warto wybierać te, które działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie – np. NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), szczególnie wtedy, gdy przyczyna bólu jest stan zapalny. Zwykle tak jest w przypadku bólu mięśni lub stawów, bólu zęba, bólu kręgosłupa. NLPZ-ty różnią się nie tylko nazwami handlowymi, ale mogą zawierać różne substancje czynne , o odmiennej sile działania przeciwbólowego, szybkości działania, a także ilości występowania działań niepożądanych. Występują w różnych postaciach, np. tabletek, kapsułek, granulatu oraz dawkach. Na przykład deksketoprofen występuje w postaci tabletek powlekanych i w postaci granulatu do sporządzania roztworu doustnego. Szybko zmniejsza ból i można go stosować w przypadku ostrego bólu na pusty żołądek. Ale mogą go przyjmować tylko osoby powyżej 18 r.ż.
Najlepiej skonsultować wybór z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany może zagrażać zdrowiu.
Referencje:
Jakubów P., Ocena zachowań bólowych pacjentów po operacjach kardiochirurgicznych [w:] Anestezjologia i Ratownictwo, 11, 2017.
Wypyszewska J., Kliniczna ocena bólu [w:] Journal of Clinical Healthcare, 2/2018.
[1] P. Jakubów, Ocena zachowań bólowych pacjentów po operacjach kardiochirurgicznych [w:] Anestezjologia i Ratownictwo, 2017, 11, s. 138-151.
[2] J. Wypyszewska, Kliniczna ocena bólu [w:] Journal of Clinical Healthcare, 2/2018, s. 5-11.